6 lutego 2023 roku Prezydent podpisał ustawę o fundacji rodzinnej. Po 3 miesiącach od ogłoszenia wejdzie ona w życie, a polscy przedsiębiorcy uzyskają (wreszcie) możliwość zaplanowania sukcesji swoich biznesów. Sukcesji nie tylko na czas po śmierci, ale również na czas wycofywania się z biznesu, lub jego przekazywania kolejnym pokoleniom. Spójrzmy, jakie są najistotniejsze założenia polskiej fundacji rodzinnej.
Fundacje rodzinne to rozwiązania znane od tysięcy lat, których podstawowym celem było zapewnienie, by majątek rodzinny nie uległ rozdrobnieniu. Zysk wypracowany przez majątek należący do fundacji rodzinnej przeznacza się na potrzeby określonych beneficjentów (najczęściej jest to rodzina).
Teraz, wreszcie, nie będzie to rozwiązanie dostępne wyłącznie najbogatszym przedsiębiorcom, którzy mogli pozwolić sobie na założenie fundacji poza granicami naszego kraju.
Spójrzmy zatem, jakie są najważniejsze, w mojej ocenie, cechy polskiej fundacji rodzinnej.
Minimalna wartość majątku założycielskiego to 100.000 zł. Nie jest to zatem wartość blokująca, która wykluczałaby polskich przedsiębiorców. Warto zatem patrzeć na fundację rodzinną nie jak na coś egzotycznego, a bardziej jak wyspecjalizowaną spółkę.
Fundacja rodzinna to osoba prawna. Czyli niezależny podmiot. Rejestr tych fundacji (które mogą się posługiwać skrótem F.R.) prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Fundacja, podobnie jak np. spółka z o.o., może działać już od momentu zawiązania, jako fundacja rodzinna w organizacji – zapożyczono zatem rozwiązania dobrze znane już z kodeksu spółek handlowych.
Uwaga: fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej. Fundacja zaś odpowiada za zobowiązania fundatora – ale tylko za te, które powstały przed jej ustanowieniem (za wyjątkiem zobowiązań alimentacyjnych). Wysokość odpowiedzialności fundacji jest jednak ograniczona do wartości mienia wniesionego przez fundatora (według stanu z chwili wniesienia i cen z chwili zaspokojenia wierzyciela).
Fundatorem może być osoba fizyczna. Albo kilka osób fizycznych. Muszą one mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Fundacja może być ustanowiona w testamencie (i będzie to wówczas fundacja z jednym fundatorem) lub aktem założycielskim (np. wszyscy członkowie rodziny w odniesieniu do majątku rodzinnego).
Nie może być fundatorem żaden inny podmiot (np. spółka, czy stowarzyszenie).
Nie stanowi to jednak ograniczenia do tego, aby inne podmioty (np. spółki) dokonały darowizny na rzecz fundacji rodzinnej.
Beneficjentem może być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego.
Uwaga: beneficjentem może być też fundator.
Dla każdej fundacji tworzy się listę beneficjentów, która oprócz podstawowych danych obejmuje również wszystkie dane niezbędne do spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta, w tym informacje o przysługujących mu uprawnieniach.
Co ciekawe, fundator może zastrzec, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi nie będą objęte zarządem jego rodziców, ale innej konkretnej osoby/podmiotu. A gdy fundator nie wyznaczy takiego zarządcy, zarząd będzie sprawował kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Można się zrzec uprawnień z fundacji – beneficjent dokonuje tego poprzez oświadczenie z podpisem notarialnie poświadczonym.
Testament oraz akt założycielski fundacji może przewidywać zasady dotyczące pozbawienia statusu beneficjenta (np. rozwód, skazanie).
Fundacja co do zasady nie ma prowadzić działalności. Ma tylko zawiadywać majątkiem. W ustawie wskazano jednak zakres dozwolonej działalności, której prowadzenie nie pozbawi fundacji korzyści podatkowych (o których mowa poniżej).
Ta dozwolona działalność to:
1) zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2) najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
3) przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4) nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5) udzielanie pożyczek:
a. spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
b. spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
c. beneficjentom;
6) obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7) produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
8) gospodarka leśna.
Uwaga: te ograniczenia dotyczą działalności fundacji. Fundacja może mieć udziały/akcje i inne prawa w spółkach, które prowadzą normalną, nieograniczoną działalność.
Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej jest neutralne podatkowo.
Tak długo, jak długo nie będą wypłacane świadczenia beneficjentom, tak długo fundacja nie zapłaci podatku.
W momencie wypłaty zaktualizuje się obowiązek zapłaty podatku CIT w wysokości 15% przychodów (nie ma możliwości rozpoznawania kosztów uzyskania przychodów).
Jeżeli fundacja będzie prowadziła działalność spoza dozwolonych wyjątków (o których była mowa w punkcie wyżej), to będzie musiała zapłacić podatek CIT w wysokość 25% od przychodów z tej „nielegalnej” działalności.
Fundator i beneficjenci z tzw. „zerowej grupy podatkowej” są zwolnieni od zapłaty PIT od świadczeń uzyskanych od FR. Inne osoby zapłacą 15%. Świadczenia otrzymane przez fundatora oraz beneficjentów nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Ze zwolnienia zostały wyłączone tzw. przychody od budynków, dla których zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy CIT stawka wynosi 0,035 proc. podstawy opodatkowania za każdy miesiąc.
Temat podatków fundacji niewątpliwie zasługuje na odrębny wpis.
Ustawa przewiduje elementy obligatoryjne statutu. Należy jednak podkreślić, że istnieje bardzo duża swoboda w regulowaniu zasad funkcjonowania fundacji rodzinnej. Zatem tak jak każda rodzina jest wyjątkowa tak wyjątkowe będą statutu fundacji rodzinnych.
Obligatoryjnymi elementami statutu są:
1) nazwę fundacji rodzinnej;
2) siedzibę fundacji rodzinnej;
3) szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
4) beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
5) zasady prowadzenia listy beneficjentów;
6) zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
7) czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
8) wartość funduszu założycielskiego;
9) zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
10) podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
11) co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
12) zasady zmiany statutu;
13) przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Statut może określać również inne sprawy, w tym:
1) zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej;
2) szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej;
3) wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej;
4) przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych.
Zmiana statutu staje się skuteczna z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.
Fundacja rodzinna może mieć zarząd. I może być to zarząd składający się z osób niepowiązanych z rodziną. Takie rozwiązanie może być szczególnie wartościowe w przypadkach, gdy spadkobiercy nie są zainteresowani prowadzeniem biznesu po seniorze rodu lub nie posiadają odpowiednich kwalifikacji.
W fundacji rodzinnej mogą funkcjonować również rada nadzorcza czy zgromadzenie beneficjentów. Wszystkie te organy mogą mieć swoje uprawnienia, które pozwolą na właściwe określenie relacji wewnątrz fundacji.
Fundacja rodzinna może być rozwiązana. Ustawa przewiduje szereg okoliczności, które mogą do tego doprowadzić.
Co istotne, mogą być to okoliczności przewidziane w statucie – wówczas rozwiązaniu następuje na podstawie uchwały zarządu.
Rozwiązanie musi być poprzedzone przeprowadzeniem postępowania likwidacyjnego.
Wydanie majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (innych niż fundator, beneficjenci albo spadkobiercy fundatora uprawnieni do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej) nie może nastąpić przed upływem roku od dnia ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwania wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności.
Fundacja może być rozwiązana za życia fundatora.
W razie gdy fundatorów jest kilku, podział mienia następuje proporcjonalnie do wartości mienia wniesionego (chyba że statut stanowi inaczej).
Uwaga: przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż 10 laty licząc wstecz od otwarcia spadku. Oznacza to, że po upływie stosownego czasu, fundator jest prawdziwym dysponentem swojego spadku i ustanawiania reguł sukcesji.
Nawet jednak przed upływem tego terminu zmiany dotyczące ustalania zachowku są znaczące.
Dopuszczone zostanie rozłożenie zachowku na raty (do 5 lat, wyjątkowo 10 lat), odroczenie terminów jego płatności, a nawet – w uzasadnionych przypadkach – jego obniżenie.
Beneficjent, który jest jednocześnie uprawniony do zachowku, będzie mógł otrzymać tylko jedno z tych świadczeń.
===========================
